Rzeczownik, wszystko w temacie

Po obejrzeniu video, sprawdź swoją wiedzę rozwiązując testy:
Quiz - Liczba rzeczownika
Quiz - Rodzaj rzeczownika


Rzeczownik to odmienna część mowy, która nazywa osoby, przedmioty, zwierzęta, rośliny, zjawiska przyrody, uczucia czy miejsca.

Rzeczownik odpowiada na pytania: kto? co?

np. kto? sąsiad, koleżanka, pilot, pasażer,
co? ryba, książka, dom, samochód.


Rzeczowniki:
odmieniamy przez liczby i przypadki,
ustalamy ich rodzaj,
dzielimy na własne i pospolite, policzalne i niepoliczalne, abstrakcyjne i konkretne oraz osobowe i nieosobowe.

Rzeczownik występuje w liczbie:
pojedynczej lub mnogiej

Liczbę pojedynczą mamy wówczas, gdy mówimy o jednej osobie czy jednym przedmiocie, na przykład: książka, dziecko, drzewo, planeta.

Liczba mnoga występuje gdy jest więcej niż jedna opisywana osoba, zjawisko czy rzecz, na przykład: książki, dzieci, drzewa, planety.

Niektóre rzeczowniki mają nieregularną odmianę i występują tylko w liczbie pojedynczej – np. młodzież, powietrze, szlachta lub tylko w liczbie mnogiej np. drzwi, spodnie, nożyczki, wakacje.


Każdy rzeczownik ma określony rodzaj – męski, żeński lub nijaki.

Rodzaj męski ustalimy gdy przed rzeczownikiem możemy dodać słowo „ten”. Na przykład: ten rower, ten chłopiec, ten laptop.

Przed rzeczownikiem w rodzaju żeńskim możemy postawić słówko „ta”. Na przykład: ta dziewczynka, ta książka, ta oranżada.

W przypadku rodzaju nijakiego słowem pomocniczym będzie „to”. Przykładowo: to dziecko, to wiadro, to muzeum.


By określić rodzaj rzeczownika w liczbie mnogiej, zamień go najpierw na liczbę pojedynczą.

Rzeczownik deski jest w liczbie mnogiej, liczba pojedyncza tego wyrazu to deska. Ta deska, czyli rodzaj żeński. Inny przykład: drzewa – jedno drzewo, to drzewo czyli rodzaj nijaki. Świerki – jeden świerk, ten świerk czyli rodzaj męski.


Odmianę przez przypadki nazywamy deklinacją. W języku polskim mamy 7 przypadków: mianownik, dopełniacz, celownik, biernik, narzędnik, miejscownik i wołacz.

Każdy przypadek odpowiada na określone pytania. Aby łatwiej było wyraz odmienić możemy używać słów pomocniczych.

Mianownik – kto? co? (jest)
Dopełniacz – kogo? czego? (nie ma)
Celownik – komu? czemu? (się przyglądam)
Biernik – kogo? co? (widzę)
Narzędnik – z kim? z czym (idę)
Miejscownik – o kim? o czym? (mówię)
Wołacz – O! (witaj)


Odmieńmy przez przypadki wyraz „sosna”

Mianownik – kto? co? (jest) sosna
Dopełniacz – kogo? czego? (nie ma) sosny
Celownik – komu? czemu? (się przyglądam) sośnie
Biernik – kogo? co? (widzę) sosnę
Narzędnik – z kim? z czym (idę) sosną 
Miejscownik – o kim? o czym? (mówię) sośnie
Wołacz – O! (witaj) sosno


A teraz liczba mnoga:

Mianownik – kto? co? (są) sosny
Dopełniacz – kogo? czego? (nie ma) sosen
Celownik – komu? czemu? (się przyglądam) sosnom
Biernik – kogo? co? (widzę) sosny
Narzędnik – z kim? z czym (idę) sosnami
Miejscownik – o kim? o czym? (mówię) sosnach
Wołacz – O! (witajcie) sosny


To teraz odmienimy wyraz „stół”

Mianownik – kto? co? (jest) stół
Dopełniacz – kogo? czego? (nie ma) stołu
Celownik – komu? czemu? (się przyglądam) stołowi
Biernik – kogo? co? (widzę) stół
Narzędnik – z kim? z czym (idę) stołem
Miejscownik – o kim? o czym? (mówię) stole
Wołacz – O! (witaj) stole


I liczba mnoga:

Mianownik – kto? co? (są) stoły
Dopełniacz – kogo? czego? (nie ma) stołów
Celownik – komu? czemu? (się przyglądam) stołom
Biernik – kogo? co? (widzę) stoły
Narzędnik – z kim? z czym (idę) stołami
Miejscownik – o kim? o czym? (mówię) stołach
Wołacz – O! (witaj) stoły

Niektóre wyrazy nie odmieniają się. Należą do nich: kiwi, taxi, kakao czy bikini.

Podczas odmiany przez przypadki temat wyrazu zostaje zwykle ten sam, zmianie ulega tylko jego końcówka. Zdarza się jednak, że w temacie mogą pojawić się pewne oboczności, czyli jedne głoski wymieniają się na inne. Bywa też tak, że niektóre formy nie mają odmiany, wówczas pojawia się tzw. końcówka zerowa (ø). 


Prześledźmy rzeczownik „kot”

Mianownik – kto? co? (jest/są) kot Ø  kot-y
Dopełniacz – kogo? czego? (nie ma) kot-a kot-ów
Celownik – komu? czemu? (się przyglądam) kot-u kot-om
Biernik – kogo? co? (widzę) kot-a kot-y
Narzędnik – z kim? z czym (idę) kot-em kot-ami
Miejscownik – o kim? o czym? (mówię) koci-e kot-ach
Wołacz – O! (witaj/witajcie) koci-e kot-y

W tym wyrazie kot to temat. Temat oboczny to koci. Oboczność pojawia się w miejscowniku i wołaczu liczby pojedynczej t:ci (t zamienia się na ci). W mianowniku jest końcówka zerowa Ø.

Pamiętajmy, że jeżeli „i” stoi przed samogłoską, jak w miejscowniku – kocie, to nigdy nie zostaje w końcówce, tylko zmiękcza poprzedzającą ją spółgłoskę i razem z nią jest zaliczane do tematu. Podobnie jest w wyrazie szafa – celownik i miejscownik wyrazu szafie. „I” zostaje w temacie. Temat to szaf, temat oboczny to szafi. Oboczność: f:fi

Mianownik – kto? co? (jest) szaf-a  
Dopełniacz – kogo? czego? (nie ma) szaf-y
Celownik – komu? czemu? (się przyglądam) szafi-e
Biernik – kogo? co? (widzę) szaf-ę
Narzędnik – z kim? z czym (idę) szaf-ą
Miejscownik – o kim? o czym? (mówię) szafi-e 
Wołacz – O! (witaj) szaf-o 


Przejdźmy do podziału rzeczowników na pospolite i własne. 

Rzeczowniki pospolite nazywają osoby, rzeczy, miejsca w ogólny sposób. Na przykład: mężczyzna, góra, ocean, kontynent, pies.


Rzeczowniki własne dotyczą nazw, imion, krajów, rzek czy gór. Na przykład: Zosia, Ocean Spokojny, Polska, Australia, Azor.


Możemy także wyróżnić rzeczowniki policzalne i niepoliczalne. Policzalne to te, które możemy policzyć np. długopis, pies, natomiast niepoliczalne to takie których nie można policzyć np. woda, cukier, powietrze.


Kolejny podział to rzeczowniki abstrakcyjne i konkretne. Abstrakcyjne są niematerialne jak np. myśl, uczucie, idea, sen. Rzeczowniki konkretne są namacalne jak stół czy drzewo.

Rzeczowniki osobowe nazywają ludzi – np. kolega, stolarz, pacjent, a rzeczowniki nieosobowe dotyczą rzeczy, zwierząt, pojęć np. ryba, widowisko, samochód.




Podsumowując

Rzeczowniki odmieniają się przez liczby – liczba pojedyncza i mnoga oraz przypadki – mianownik, dopełniacz, celownik, biernik, narzędnik, miejscownik, wołacz. 

Każdy rzeczownik ma określony rodzaj – męski, żeński lub nijaki.

Rzczowniki dzielimy także na własne np. imiona, nazwy krajów czy konkretnych gór jak Tatry oraz pospolite – czyli ogólne nazwy jak góry, ludzie, zwierzęta.

Rzeczowniki są także policzalne i niepoliczalne, abstrakcyjne i konkretne oraz osobowe i nieosobowe.