Części mowy, prosta sprawa

Ludzie ze sobą rozmawiają, piszą listy czy wysyłają SMSy. Aby się porozumiewać używają słów. Słowa układają w zdania, tak aby informacja była zrozumiała dla odbiorcy. Każdy wyraz znaczy coś innego, ale dopiero gdy ułożony w zdania, daje pełną informację.

Niektóre wyrazy informują nas o tym co się dzieje, co ktoś robi, inne wskazują na to kto wykonuje czynność albo w jaki sposób.

Aby rozróżnić rodzaje wyrazów, które wypowiadamy lub piszemy, podzielono je na grupy i nazwano ogólnie CZĘŚCIAMI MOWY.

W języku polskim jest 10 części mowy:

• rzeczownik,

• czasownik,

• przymiotnik,

• przyimek,

• przysłówek,

• liczebnik,

• spójnik,

• zaimek,

• wykrzyknik,

• partykuła.

RZECZOWNIK  – nazywa osoby, rośliny, zwierzęta, przedmioty, zjawiska przyrody, uczucia.

Wyraz, który jest rzeczownikiem odpowiada na pytania: kto? co?

Kto? Mama,

Co? Okno.

Kto? Listonosz.

Co? Burza.

Kto? Youtuber.

Co? Ból.

Rzeczownik to odmienna część mowy, dlatego może przyjmować różne końcówki w zdaniu, w zależności od tego co chcemy wyrazić – okno, oknem, okna, oknami. Ale wciąż pozostaje rzeczownikiem.

CZASOWNIK – oznacza czynności lub czasami stany. Czynności to wszystko co ktoś lub coś wykonuje – idzie, myśli, pierze, skacze, a nawet śpi – tak spanie to również czasownik, podobnie jak leżenie :). A stan to czynność niekontrolowana przez wykonawcę, która po prostu się dzieje, np. opada, unosi się.

Czasownik odpowiada na pytania: co robi? co się z nim dzieje?

Co robi? Rysuje.

Ale także rysował, będzie rysował lub rysowali, bo czasownik, to również odmienna część mowy.

PRZYMIOTNIK – określa cechy ludzi, zwierząt, roślin czy przedmiotów i zjawisk.

Wyraz, który jest przymiotnikiem odpowie na pytanie: jaki? jaka? jakie? A także czyj? i który?

Nazwa przymiotnik pochodzi od słowa „przymiot” - dawniej tak określano pozytywne cechy kogoś lub czegoś, na przykład: Przymiotem Zawiszy Czarnego była odwaga.

Jaki był Zawisza Czarny? Odważny.

Inne przykłady przymiotnika:

Jaka? Mała, różowa, mądra, wysoka, zepsuta.

Jakie? Duże, znaczne, stare, żółte, wesołe.

Przymiotnik należy do odmiennych części mowy, dlatego w zależności od kontekstu wyraz będzie miał inna końcówkę – wesoły, wesoła, weseli.

PRZYIMEK to krótki wyraz, który stojąc obok rzeczownika daje nam dodatkową informację o sytuacji, miejscu lub czasie. Przykłady przyimków: z, w, pod, od, do, ponad, przed, nad, za, po, pod, bez, przez, obok.

Przyimek współpracuje z rzeczownikiem. Razem tworzą wyrażenie przyimkowe.

Przyimek się nie odmienia, zawsze ma tą samą postać.

PRZYSŁÓWEK – współdziała z czasownikiem. Określa jakość i okoliczności wykonania czynności. Przekłady przysłówka: wolno, szybko, źle, dobrze, jutro, daleko, wieczorem. Przysłówek znajdziemy, gdy wyraz odpowie na pytania: jak? gdzie? kiedy?

Jak? Doskonale.

Gdzie? Blisko.

Kiedy? Wczoraj.

Pamiętaj – przysłówek określa czasownik.

Kolejną częścią mowy jest LICZEBNIK. Oznacza liczbę, ilość lub kolejność – jeden, dwa, dwadzieścia, trzynasty, pierwszy, pięcioro, pół, jedna druga, kilka, mało, odrobinę, dużo, mnóstwo.

Liczebniki są odmienną częścią mowy dlatego spotkamy się z różnymi końcówkami wyrazów. Na przykład: dwaj, dwóch, dwom, dwojga, dwoma, dwiema.

Gdybyśmy mieli kłopot z odnalezieniem liczebnika, pomogą nam pytania: ile? który z kolei?

Ile? jeden, trzydzieści dwa, dużo, odrobinę,

który z kolei? pierwszy, trzydziesty drugi,

które z kolei? ósme, piętnaste.

ZAIMEK – to wyraz, który zastępuje inne części mowy. Przykłady zaimków: ja, ty, my, oni, nikt, czyj, ktoś, ich, wszyscy, wtedy, ile, nich.

Zaimka używamy na przykład po to, aby nie robić powtórzeń w zdaniu. Gdy napiszemy zdanie: Kot śpi na fotelu. To kontynuując nie chcemy używać tych samych wyrazów tylko zastąpimy je zaimkiem. Kot śpi na fotelu. On dziś upolował mysz. W drugim zdaniu zaimkiem „on” zastąpiliśmy rzeczownik „kot”. Tak samo możemy zastępować, przymiotniki, liczebniki i przysłówki.

W zależności od tego, jaki wyraz zaimek zastępuje rozróżniamy:

zaimki rzeczowne (gdy zastępują rzeczowniki) np. ja, ty, my, wy, oni, kto, co, nic, coś, ktoś

zaimki przymiotne (gdy zastępują przymiotniki) np. mój, twój, nasz, taki, który, inny, tamten, ta, ci

zaimki przysłowne (gdy zastępują przysłówki) np. tak, tam, tu, wtedy, gdzieś, tamtędy, kiedyś

zaimki liczebne (gdy zastępują liczebniki) np. ile, tyle

Zaimek odpowiada na takie same pytania, jak część mowy którą zastępuje.

Np. kto? ja – zaimek rzeczowny (od rzeczownika),

czyj? twój – zaimek przymiotny (od przymiotnika),

jak? tak – zaimek przysłowny (od przysłówka),

Ile? tyle – zaimek liczebny (od liczebnika).

Zapamiętaj - ZAimek ZAstępuje inną część mowy.

SPÓJNIK – to nieodmienna część mowy, którą używamy do łączenia wyrazów lub zdań. Spójniki to takie wyrazy jak: i, lub, oraz, więc, bo, ponieważ, dlatego, natomiast, żeby, gdyby, gdyż.

Spójnik łączy czyli spaja dwie rzeczy lub sytuacje. Na przykład:

Mama i tata.

Kot lub pies.

Pogram na komputerze albo poczytam.

Poszedłbym na rower, gdyby nie padało.

Jedziemy na narty, bo spadł śnieg.

WYKRZYKNIK – to część mowy, która wyraża silniejsze emocje lub naśladuje dźwięki.

Hej, halo, ach, jejku, won, bum, prr, a sio. To wyrazy, za którymi, aż prosi się postawić znak interpunkcyjny – wykrzyknik. Halo! Hej!

Wykrzyknik jest wyrazem samodzielnym i nieodmiennym.

PARTYKUŁA – jest niesamodzielnym wyrazem, lub cząstką wyrazu, która wzmacnia lub zmienia jego znaczenie. Przykłady partykuł: niech (przyniesie), czy (dojedzie), (chodź) -że, nie (zrobi), chyba (tak), bodajże, tak, (mógł) –by, (może) by, nie (lubię).

Podsumowując. W języku polskim występuje 5 odmiennych części mowy i 5 nieodmiennych.

Odmienne części mowy to: rzeczownik, czasownik, przymiotnik, zaimek i liczebnik,

Nieodmienne części mowy to: przysłówek, przyimek, spójnik, partykuła i wykrzyknik.